Cleanroomreiniging deel 2: Gedrag en reinigen

In deel 1 van deze serie over cleanroomreiniging hebben we gekeken naar de ons omringende lucht en de deeltjes die daar in kunnen zitten. We hebben ook gekeken naar de typen cleanrooms waar deze deeltjes zoveel mogelijk buiten gehouden worden. In dit artikel gaan we het hebben over ons gedrag in cleanrooms en het reinigen van cleanrooms.

 

Door Pieter Eelman 

Foto’s: Pieter Eelman en industrie

 

Het is bijna niet te geloven, maar als u voor het douchen zou meten hoeveel deeltjes er van uw lichaam vallen, dan zullen dat er, bij stilstand, circa 100.000 zijn. Bewegen we ons rustig, dan vallen er al gauw een paar miljoen deeltjes van ons lichaam en rennen we hard een trap op en zijn we aan het aerobic dansen, dan kunnen we wel tot zo’n 15.000.000 deeltjes afgeven! Hoe minder we bewegen, hoe minder deeltjes we afgeven.

 

Onze bovenste huidlaag wordt gemiddeld elke 28 dagen volledig vernieuwd. De bovenste huidcellen sterven af en worden hoornachtig. Per dag verliezen we ca. 10 gram huidcellen! Je moet er niet aan denken dat er elke dag in een cleanroom een flesje met 10 gram stof wordt uitgestrooid. Daarom dragen we in een cleanroom een cleanroom- overall. In tegenstelling tot bijvoorbeeld een overall die in een garage gedragen wordt, mag de buitenzijde van een cleanroom-overall niet vuil worden. De binnenkant wel! Aan de binnenzijde zullen zeer veel huidschilfers kleven. We beschermen dus niet onszelf, maar de omgeving! 

 

Zomaar een cleanroom-overall aantrekken in de gang, voordat u de cleanroom betreedt is natuurlijk erg raar. Veel deeltjes die vrij in de lucht zweven zouden op deze overall kunnen neerdalen en zo de cleanroom ingebracht kunnen worden. Direct aangesloten aan de cleanroom bevindt zich de kleedsluis. Deze kleedsluis wordt voor een groot deel geventileerd met lucht uit de cleanroom en is daardoor als veel schoner dat de ons omringende buitenlucht. Deze schone omgeving is een goede plaats om onze cleanroom-overall aan te trekken. We moeten er natuurlijk voor zorgen dat onze handen schoon zijn. Ook moeten we ervoor zorgen dat, bij het aantrekken van de cleanroom-overall, deze de vloer niet raakt. In de farmaceutische industrie zien we vaak dat in de S.O.P (Standard Operating Procedure, ook wel “ richtlijn” of “ voorschrift” genoemd) omschreven staat dat je, voordat de overall wordt aangetrokken, je alle overkleding tot aan het ondergoed moet uittrekken. In technische cleanrooms vervalt deze eis vaak.

De algemene regel is dat je de cleanroomkleding van boven naar onder aantrekt. Dus eerst de hoofdkap, dan de overall en dan de boots of shoe-covers. Als we handschoenen gebruiken in de cleanroom ( geen gepoederde!) dan moeten we deze over de mouwen van de cleanroom-overall dragen. We maken dan, als het ware, een cocon, zodat er nooit deeltjes via onze mouwen op het product (of het schoon te maken oppervlak) kunnen komen. Het is aan te bevelen om aan de schone zijde van de overstapbank (de separatie tussen de schone- en de zeer schone zijde van de kleedsluis) een menshoge spiegel te plaatsen. Je kunt dan vlak voordat je de cleanroom betreedt nog even controleren of je cleanroomkleding goed zit en er, bijvoorbeeld, geen haar onder je kap of muts vandaan komt.

 

De gouden regel, met betrekking tot het werken in een cleanroom, is dat “een cleanroom schoon houdt wat schoon is, maar niets schoonmaakt”. Als je in een schone cleanroom een vuil voorwerp legt, dan blijft dit voorwerp vuil, ook al laat je het een maand in de cleanroom liggen. Een schoon voorwerp in een cleanroom, blijft daarentegen schoon zolang je het onaangeroerd laat liggen. Deze regel is belangrijk. Denk maar eens aan onze schoonmaakhulpmiddelen. Als we in een grote cleanroom de vloer stofzuigen, moet de stofzuiger –die voorzien moet zijn met een professioneel HEPA-filter- eerst worden gereinigd. De deeltjes die aan het oppervlak van de stofzuiger kleven moeten eerst worden verwijderd met bijvoorbeeld een klamvochtige wipe. Het “vooraf reinigen” geldt natuurlijk ook voor alle andere producten die de cleanroom worden binnengebracht. 

 

In een cleanroom moeten alle handelingen vooraf worden vastgelegd. Deze procedures of richtlijnen noemen we in de cleanroomwereld meestal S.O.P’s. Er zijn S.O.P’s voor bijvoorbeeld de schoonmaakwerkzaamheden, het produceren, de communicatie, de omkleedprocedures en de veiligheid. Willen we deze S.O.P’s leesbaar houden, dan moeten ze kort en bondig geschreven zijn. Als je in een cleanroom gaat werken, vraag dan eens naar deze S.O.P’s. De S.O.P voor het reinigen is voor ons natuurlijk heel belangrijk. Een onderdeel van deze schoonmaakrichtlijn is de frequentie van reinigen. Men doet dit per vlak.   Deze vlakken worden weer onderverdeeld in makkelijk aanraakbare vlakken en de resterende vlakken. De makkelijk aanraakbare vlakken worden “ DAS-vlakken” genoemd. DAS staat voor “Directe Aanraking Sfeer”. Dit zijn o.a. de tafelbladen en de wanden tot schouderhoogte. Het stuk wand op een hoogte van drie meter is natuurlijk niet makkelijk aanraakbaar, net als de onderkant van een tafelblad. Deze vlakken worden respectievelijk “verticale vlakken buiten DAS en horizontale vlakken buiten DAS” genoemd. Nog een voorbeeld: de bovenkant van een kast is een horizontaal vlak buiten DAS. Over het algemeen wordt niet van de cleanroomschoonmakers (een vak apart!) verwacht dat ze ook de apparatuur en bijvoorbeeld de LAF-kasten en/of veiligheidskasten aan de binnenzijde reinigen. Vooral geldt dit voor de veiligheidskasten en isolatoren, omdat hierin vaak met stoffen gewerkt worden die voor onze gezondheid gevaarlijk kunnen zijn. Echt gevaarlijke ruimtes worden aangegeven met het  “biohazard teken”   

 

In deel 3 van deze serie over cleanroomreiniging zal verder worden ingegaan op de reiniging, de veiligheid en de te betrachte discipline in cleanrooms.